Υπάρχουν κάποιες επισκέψεις εκτός προγράμματος που κάνουν τη διαφορά στις εκδρομές. Αυτό ακριβώς συνέβη με τη Μονή του Οσίου Λουκά, την οποία ανακαλύψαμε κατά την εξόρμησή μας στο όρος του Ελικώνα.
Στα 450 μέτρα υψόμετρο κάναμε μια στάση στη Μονή και περνώντας την πύλη της βρεθήκαμε πίσω στον χρόνο. Συγκεκριμένα, ταξιδέψαμε 1.000 χρόνια στο παρελθόν, στη βυζαντινή εποχή. Άλλωστε, ο Όσιος Λουκάς είναι το καλύτερα διατηρημένο μοναστηριακό συγκρότημα της μεσοβυζαντινής περιόδου στην Ελλάδα.
Μαζί με τη Νέα Μονή της Χίου και εκείνη του Δαφνίου αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα και μεγαλύτερα επιτεύγματα της μεσοβυζαντινής εποχής, τόσο για την αρχιτεκτονική όσο και για την εσωτερική διακόσμηση. Μάλιστα, αυτά τα τρία μοναστήρια περιλαμβάνονται στη λίστα των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς που προστατεύονται από την UNESCO.
Στους τουριστικούς οδηγούς η Μονή αναφέρεται ως βασιλομονάστηρο λόγω και της συμμετοχής βυζαντινών αυτοκρατόρων στην ανέγερσή της αλλά και ως Αγία Σοφία της Ρούμελης. Καθόλου τυχαία θα πούμε εμείς, καθώς ακολουθεί τη βυζαντινή αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Κάνοντας μια περιήγηση στον χώρο μάθαμε ότι η μοναστική δραστηριότητα στην περιοχή ξεκίνησε από τον ίδιο τον Όσιο Λουκά, όταν ασκήτευσε εκεί στα τελευταία χρόνια της ζωής του, από το 946 έως το 953. Ήταν γνωστός και αγαπητός, όσο ζούσε, θεράπευε ασθενείς, συμβούλευε τους ανθρώπους σε διαφόρων ειδών προβλήματα και ήταν προικισμένος με την ικανότητα να προφητεύει το μέλλον.
Ωστόσο, το 1460 η περιοχή πέρασε στα χέρια των Τούρκων. Η Μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, καθώς χρησίμευσε ως ορμητήριο των ελληνικών δυνάμεων. Το 1823 καταλήφθηκε από τους Τούρκους, με αποτέλεσμα να υποστεί μεγάλες καταστροφές και 17 χρόνια αργότερα άρχισαν οι προσπάθειες αποκατάστασης.
Το συγκρότημα αποτελείται από το σύμπλεγμα δύο εκκλησιών, τη μονή της Παναγίας και το Καθολικό, που πλαισιώνονται από κελλιά και βοηθητικά κτίσματα. Ο παλαιότερος ναός αφιερωμένος στην Παναγία χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 10ου αι. Το καθολικό, που χτίσθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 11ου αι. για να στεγάσει το λείψανο του Οσίου, είναι μεγαλύτερο στις διαστάσεις με υπόγεια κρύπτη, ενώ τα ψηφιδωτά που διακοσμούν τους τοίχους του αποτελούν κορυφαία αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης. Μπαίνοντας, πάνω από την κύρια είσοδο, δεσπόζει η μορφή του Χριστού Παντοκράτορα.
Ταυτόχρονα με το καθολικό κτίσθηκε και η κρύπτη, όπου στεγάζεται ο αρχικός τάφος του οσίου Λουκά, ενώ δύο ακόμα τάφοι ανήκουν σε επιφανείς ηγούμενους του μοναστηριού.
Την προσοχή μας τράβηξε το Μουσείο της Μονής που στεγάζεται στην τράπεζα. Πρόκειται για ένα διώροφο κτήριο με ενιαία μεγάλη αίθουσα και ιδιαίτερα μεγάλο υπόγειο, όπου στεγαζόταν το ελαιοτριβείο, ένα από τα λίγα σωζόμενα δείγματα της Βυζαντινής περιόδου. Το 1943 η τράπεζα βομβαρδίστηκε και παρέμεινε ερείπια έως το 1960, οπότε και αναστηλώθηκε.
Σήμερα χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος σημαντικών βυζαντινών γλυπτών μελών από την Παλαιοχριστιανική και τη Μεσοβυζαντινή περίοδο, ενώ εκτίθενται επίσης επιγραφές και λίγες τοιχογραφίες (18ου αιώνα).
Βγαίνοντας απο το Μουσείο, μην παραλείψετε να κάνετε μία βολτα στον προαύλιο χώρο της Μονής με τα ερειπωμένα βοηθητικά κτήρια και να απολαύσετε τη θέα στην κοιλάδα.
Κι αν αισθάνεστε κουρασμένοι, μην το πολυσκεφτείτε. Καντε στάση στο καφενεδάκι ακριβώς έξω από την πύλη της Μονης για καφεδάκι και παστέλι. Ο αιωνόβιος πλάτανος σίγουρα θα σας αναζωογονήσει…